ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ, ଯାହାକୁ ବିଶ୍ୱ ଇତିହାସ ଏକ ବ୍ୟାପାରିକ ସଂସ୍ଥା ଠାରୁ ରାଜନୈତିକ ଶକ୍ତିରେ ପରିଣତ ହେବାର ଅଦ୍ଭୁତ ଉଦାହରଣ ଭାବେ ଦେଖେ, 1600 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦରେ ଇଂଲାଣ୍ଡର ରାଣୀ ଇଲିଜାବେଥ–୧ଙ୍କ ଅନୁମତିରେ ଗଠିତ ହୋଇଥିଲା। ପୂର୍ବିୟ ଦେଶଗୁଡ଼ିକ ସହିତ ବ୍ୟାପାର କରିବା ଏହାର ପ୍ରାଥମିକ ଲକ୍ଷ୍ୟ ଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଭାରତ ମସଲା, ରେଶମ, ନିଳ, ସୁକୁମାର କପାସ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ବସ୍ତୁ ପାଇଁ ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଥିଲା। ଏହି ବଜାରକୁ ଅଧିକାର କରିବା ପାଇଁ ଇଷ୍ଟ ଇଣ୍ଡିଆ କମ୍ପାନୀ ସୁରତ ରେ ପ୍ରଥମ ଫ୍ୟାକ୍ଟରୀ ସ୍ଥାପନ କଲା, ଯାହା ଭାରତରେ ତାଙ୍କର ଦୀର୍ଘ ଯାତ୍ରାର ଆରମ୍ଭ ଅଟେ।
କିନ୍ତୁ ଏହି ବ୍ୟାପାରିକ ଯାତ୍ରା କେବଳ ବ୍ୟାପାରରେ ସୀମିତ ରହିଲା ନାହିଁ। ବଙ୍ଗାଳର ନବାବ ସିରାଜୁଦୌଲାକୁ 1757 ମସିହାର ପ୍ଲାସି ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କରିବା ପରେ କମ୍ପାନୀ ଭାରତରେ ତାଙ୍କର ରାଜନୈତିକ ଭିତିକୁ ସୁଦୃଢ଼ କରିଲା। ତା'ପରେ ଦୀର୍ଘ 101 ବର୍ଷ ଧରି କମ୍ପାନୀ ଭାରତର ବିପୁଳ ଅଂଶ ଉପରେ ସିଧାସଳଖ ଶାସନ କରିଥିଲା। ଏହି ସମୟକୁ “କମ୍ପାନୀ ଶାସନ” ଭାବେ ଇତିହାସ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥାଏ।
.jpeg)
କମ୍ପାନୀ ତାଙ୍କର ସ୍ୱାର୍ଥ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ମାଟି, କର, ବ୍ୟାପାର, ନ୍ୟାୟ, ପୋଲିସ–ସବୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ନିଜ ଅନୁସାରେ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରିଲା। ସ୍ଥାନୀୟ ହସ୍ତଶିଳ୍ପ ଓ ବୁନାକାମ ଶିଳ୍ପକୁ ପ୍ରାୟ ନଷ୍ଟ କରିଦେଲା, କାରଣ ବ୍ରିଟେନର ମେସିନରେ ତିଆରି ପୋଷାକକୁ ଭାରତୀୟ ବଜାରରେ ଅନାୟାସରେ ପ୍ରବେଶ କରାଗଲା। ଏହାର ଫଳରେ ଲକ୍ଷେ ଲକ୍ଷେ ଶିଳ୍ପୀ ଓ ଶ୍ରମିକ ଜୀବିକା ହାରାଇଥିଲେ। କୃଷକମାନେ ଭାରୀ କର ଦେବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ, ଅନେକ ସ୍ଥାନରେ ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାପିଥିଲା।
ଓଡ଼ିଶାରେ କମ୍ପାନୀର ଭୂମିକା 1803 ମସିହାରୁ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା, ଯେବେ ମରାଠାମାନଙ୍କୁ ପରାଜିତ କରି ଏହି ଅଞ୍ଚଳକୁ ଏହାର ଅଧୀନକୁ ଆଣାଗଲା। ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରାଚୀନ ଜମି ପଦ୍ଧତିକୁ ପରିବର୍ତ୍ତନ କରି ନୂତନ ରେଭେନ୍ୟୁ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଲାଗୁ କରାଗଲା। ଏହାର ପ୍ରଭାବରେ କୃଷକଙ୍କ ଜୀବନ ଅଧିକ କଷ୍ଟକର ହୋଇପଡ଼ିଲା। ବହୁତ ଇତିହାସବିଦ୍ମାନେ ମତାମତ ଦେଇଛନ୍ତି ଯେ, ଏହି ସମୟରେ ଓଡ଼ିଶାର ଅର୍ଥନୀତି ନିର୍ମମ ଭାବରେ ଶୋଷଣର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲା।
.jpeg)
