ନବରାତ୍ରି: ଆସ୍ଥା, ଆଚାର, ଉଲ୍ଲାସ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାର ସଂମିଳନ

 

ଆଉ ମାତ୍ର ଅଳ୍ପ ଦିନରେ ଆସୁଛି ନବରାତ୍ରି, ମା ଭବାନୀ ଧରାପୃଷ୍ଠରେ ଅବତରଣ କରିବେ , ତେବେ ଏନେଇ ଆସୁନାତୁ ଜାଣିବା କିଛି ରୋଚକ ତଥ୍ୟ  ନବରାତ୍ରି ସମ୍ପର୍କରେ :-

ନବରାତ୍ରିର ଅର୍ଥ ଓ ପୌରାଣିକ ପ୍ରସଙ୍ଗ

ନବରାତ୍ରି ଅର୍ଥାତ୍ “ନବଦିନ”। ପୁରାଣ ଓ ଦେବୀଭାଗବତ ପ୍ରମାଣରୁ ଜଣାଯାଏ, ଦେବୀ ଦୁର୍ଗାଙ୍କ ନବଟି ରୂପର ପୂଜା ପାଳନରେ ଏହି ପର୍ବର ମୂଳତତ୍ତ୍ୱ। ମହିଷାସୁର ବଧର କାହାଣୀରୁ ପ୍ରେରିତ, ଏହାକୁ ଶକ୍ତିର ଜୟ ଓ ଅସୁରିକ ଶକ୍ତିର ପରାଜୟର ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ଦେଖାଯାଏ। ପ୍ରଥମ ଦିନ ‘ଶୈଳପୁତ୍ରୀ’ ରୁ ଆରମ୍ଭ କରି, ‘ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣୀ’, ‘ଚନ୍ଦ୍ରଘଣ୍ଟା’, ‘କୁଷ୍ମାଣ୍ଡା’, ‘ସ୍କନ୍ଦମାତା’, ‘କାତ୍ୟାୟନୀ’, ‘କାଳରାତ୍ରୀ’, ‘ମହାଗୌରୀ’ ଓ ‘ସିଦ୍ଧିଦାତ୍ରୀ’ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମା’ଙ୍କ ନବଟି ରୂପକୁ ପୂଜା କରାଯାଏ।

ପୂଜା ପ୍ରକ୍ରିୟା ଓ ରୀତିନୀତି

ନବରାତ୍ରିର ପ୍ରଥମ ଦିନ ଘଟସ୍ଥାପନା କିମ୍ବା କଳଶ ପୂଜା ହୋଇଥାଏ। କଳଶରେ ପବିତ୍ର ଜଳ, ଆମ୍ବ ପତ୍ର, ନାଡ଼ିଆ ପିଣ୍ଡ, ଧାନ୍ୟ ଭରି, ମା’ଙ୍କ ଆବାହନ କରାଯାଏ। ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ସକାଳ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଚଣ୍ଡୀପାଠ, ଆରତି, ଦୀପାରାଧନା, ହବନ ଓ ଉପବାସ ପାଳନ କରାଯାଏ।

ନାରୀମାନେ କୁମାରୀ ପୂଜା କରି, କନ୍ୟାଶିଶୁଙ୍କୁ ଦେବୀ ରୂପେ ପୂଜନ କରନ୍ତି। ସମାଜରେ ଏହାକୁ ନାରୀଶକ୍ତି ପ୍ରତି ଶ୍ରଦ୍ଧାର ପ୍ରତୀକ ଭାବେ ଦେଖାଯାଏ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ନବରାତ୍ରି ପାଳନ

ଭୁବନେଶ୍ୱରର ଲିଙ୍ଗରାଜ ମନ୍ଦିର, କଟକର ଚଣ୍ଡୀ ମନ୍ଦିର, ସମ୍ବଲପୁରର ସମଲେଶ୍ୱରୀ ପୀଠ ଓ ବଲାଙ୍ଗିରର ପତ୍ନେଶ୍ୱରୀ ମନ୍ଦିରରେ ଏହି ସମୟରେ ଭକ୍ତମାନଙ୍କର ଭିଡ଼ ଦେଖିବାକୁ ମିଳୁଛି। ପଣ୍ଡା-ପୁରୋହିତମାନେ ନିୟମିତ ସପ୍ତଚଣ୍ଡୀ ପାଠ, ଦୁର୍ଗା ସପ୍ତଶତୀ ପାଠ କରୁଥିବାବେଳେ, ଗାଁଘରେ ସମୂହୀୟ ସଙ୍କୀର୍ତ୍ତନ ଓ ଜଗାରରେ ମା’ଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରାଯାଉଛି। ଏହି ସମୟରେ ରାମଲୀଳା, ଡାଣ୍ଡିଆ ଓ ଗର୍ବା ନୃତ୍ୟରେ ଯୁବପିଢ଼ି ମଗ୍ନ ହେଉଛି। ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ ନବରାତ୍ରି କୃଷିଜୀବୀ ସମାଜ ସହିତ ଗଭୀର ସମ୍ପର୍କିତ। ଏହି ସମୟରେ ନବାନ୍ନ ପ୍ରାରମ୍ଭ, ଧାନ ଲାଗାଣି ଓ ବଣଦେବୀ ପୂଜାର ଉଲ୍ଲେଖ ମିଳେ। କୃଷକମାନେ ମା’ଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରନ୍ତି ଯେ, ପ୍ରକୃତି କୃପାଳୁ ହୋଇ, ପର୍ଯ୍ୟାପ୍ତ ବର୍ଷା ଓ ଫସଲ ଶୁଭ ହେଉ। ନବରାତ୍ରିର ସାରକଥା ହେଉଛି – ସତ୍ୟର ଜୟ ଓ ଅସତ୍ୟର ପରାଜୟ। ମା’ଙ୍କ ନବରୂପରେ ଶକ୍ତି, ସାହସ, ଜ୍ଞାନ, କରୁଣା ଓ ସିଦ୍ଧିର ପ୍ରତୀକ ସ୍ପଷ୍ଟ। ଏହି ପର୍ବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଶିଖାଏ –ଅସୁରିକ ଶକ୍ତିକୁ ପରାଜିତ କରିବାକୁ ଭିତରୁ ଶକ୍ତି ଆହ୍ୱାନ କର, ନାରୀଶକ୍ତି ପ୍ରତି ସମ୍ମାନ ବୃଦ୍ଧି କର, ସମାଜରେ ଏକତା ଓ ଭାଇଚାରିକୁ ଦୃଢ଼ କର।

ବିଜୟାଦଶମୀର ମହତ୍ତ୍ୱ

ନବଦିନିଆ ଉପାସନା ପରେ ଦଶମ ଦିନ ବିଜୟାଦଶମୀ ପାଳନ ହୋଇଥାଏ। ଏହି ଦିନରେ ରାମଙ୍କ ରାବଣବଧ ସହିତ ଶକ୍ତିର ବିଜୟର ପ୍ରତୀକ ଦେଖାଯାଏ। ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକରେ ଆୟୁଧ ପୂଜା, ଶାମୀ ପୂଜା, ବଣଦେବୀ ପୂଜା ପାଳିତ ହୁଏ। ଏହି ଦିନରେ ଲୋକମାନେ ସୁଭଦ୍ରା ଓ ଶୁଭାରମ୍ଭର ପ୍ରାର୍ଥନା କରି, ପରସ୍ପରଙ୍କୁ ବିଜୟାଶୀଷ ଦେଇଥାନ୍ତି।

ନବରାତ୍ରି କେବଳ ଧାର୍ମିକ ଉତ୍ସବ ନୁହେଁ, ଏହା ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଶକ୍ତିର ଆହ୍ୱାନ, ସାମାଜିକ ସମ୍ମିଳନୀର ପ୍ରତୀକ ଓ ସାଂସ୍କୃତିକ ପରିଚୟ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ଏହା ପର୍ବ-ପର୍ବାଣୀର ସର୍ବଜନୀନ ମହୋତ୍ସବରୂପେ ପରିଚିତ।

ପ୍ରତ୍ୟେକ ପରିବାର, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଗାଁ, ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶହର – ସବୁଠି ଏହି ସନ୍ଦେଶ ପ୍ରସ୍ରବିତ –

“ସତ୍ୟ, ନ୍ୟାୟ ଓ ଧର୍ମ ସଦା ବିଜୟୀ।”